Картина «Утро стрелецкой казни» кисти Василия Surikova myli nieprzygotowanego widza. Co jest tu pokazane? Oczywiste jest, że tragedia ludu: ogólna intensywność namiętności nie daje powodów, by w to wątpić. Również na zdjęciu można zobaczyć - i dowiedzieć się - cara Piotra Wielkiego. Rosyjska publiczność prawdopodobnie zdaje sobie sprawę z epizodu z historii Rosji, kiedy buntownicze pułki Moskwy, wykorzystujące pobyt suwerena za granicą, zbuntowały się. Ale co popchnęło ich do tych zamieszek? A co artysta chciał powiedzieć swoim obrazem? Rzeczywiście, pomimo ponurej nazwy, zdjęcie nie pokazuje ani jednego powieszonego, ani ściętego. Spróbujmy to rozgryźć.
Siostra Piotra Wielkiego, Sofya Alekseevna,uwięziony w klasztorze Nowodziewiczy, nie porzucił nadziei zasiadania na królewskim tronie Rosji. Korzystając z nieobecności jej brata, stwierdziła, że Peter został zastąpiony. Wezwała łuczników, aby przyszli jej z pomocą i uchronili Rosję przed inwazją na Gojów (czyli europejskich menedżerów, których król zaprosił z Niemiec i Holandii). Na jej wezwanie odpowiedziało 175 żołnierzy z czterech pułków. Przybyli do Moskwy z petycji w marcu 1698 r. Na początku kwietnia udało im się wyrzucić ich z Moskwy, ale wrócili do swoich pułków i wywołali zamieszki. Jego celem było wyniesienie Zofii na tron, a jeśli ona porzuci królestwo - wygnanego V.V. Golicyna. Rząd wysłał cztery pułki i szlachtę przeciwko dwóm tysiącom rebeliantów. W czerwcu zamieszki zostały stłumione, a „najbardziej złośliwych podżegaczy” powieszono. Surikov, opisując poranek strzelanin, przyjmuje oficjalną wersję za podstawę. To jest akt sprawiedliwości, który miał miejsce 22 lub 28 czerwca 1698 r. Następnie, zgodnie z annałami, powieszono 56 osób.
W rzeczywistości masowe represje zaczęły się, kiedyPiotr Pierwszy wrócił do Rosji (25 sierpnia 1698). Car wszczął i prowadził ponowne śledztwo. Prawdziwy poranek strelckiej egzekucji, opisany przez zszokowanych dyplomatów tamtych czasów, miał miejsce 10 października. Następnie powieszono i ścięto około dwóch tysięcy łuczników. Król osobiście odciął im głowy pięciu z nich. Nie litował się nad nikim, nie patrzył ani na płeć, ani na wiek. Nakazał pochować żywcem w ziemi dwie pokojówki swoich sióstr. Tych 500 zbyt młodych łuczników uwolnił car spod kary śmierci, ale odcięto im nozdrza i uszy, napiętnowano i zesłano na wygnanie. Represje trwały do wiosny 1699 roku. Uważany za wielbiciela wartości europejskich król dopuścił do pochówku straconych dopiero w lutym.
Więc co przedstawia obraz „PoranekStreltsy Execution ”, który można oglądać w Państwowej Galerii Trietiakowskiej w Moskwie? To pierwsze duże płótno Wasilija Surikowa, które wystawił dla publiczności. Pracował nad nią trzy lata - od 1878 do 1881. Dlaczego artysta zwrócił się do tematu historii Rosji? Zapewne jego pobyt w starożytnej Moskwie, dokąd przeniósł się po ukończeniu Petersburskiej Akademii Sztuk Pięknych, odniósł skutek. Podobno początkowo artysta chciał namalować na płótnie kilku wisielców. Rysował nawet szkice. Ale jedna z pokojówek w domu, widząc je, zemdlała. Dlatego Surikow porzucił pomysł, aby zszokować widza. Ale tragedia złowrogiej egzekucji utrzymuje nas w ciągłym napięciu. To uczucie jest silniejsze niż bycie świadkiem krwawych scen. Obraz „Poranek egzekucji uliczek” podobał się kolekcjonerowi Tretiakowowi. Natychmiast go nabył. Później dodał do kolekcji jeszcze dwa dzieła mistrza o tematyce historycznej - „Boyarynya Morozova” i „Menshikov in Berezovo”.
To jest duże płótno (379 x 218 centymetrów),wykonane przez olej. Obraz „Poranek egzekucji Streltsy” utrzymany jest w ciemnej kolorystyce, co dodatkowo podkreśla tragedię i mrok chwili. Artysta zastosował ciekawą technikę budowania kompozycji. Zmniejszył odległość między obiektami na Placu Czerwonym. Obraz natychmiast dopasowuje się do wieży Kremla z murem, Katedry św. Bazylego Błogosławionego i Miejsce Straceń. W ten sposób tylko kilkadziesiąt postaci tworzy wrażenie ogromnego tłumu, symbolizującego naród rosyjski. Ważne jest, aby postać króla znajdowała się w tle. Aby autokrata był widoczny, artysta przedstawił go na koniu. Piotr Wielki prowadzi „pojedynek na pierwszy rzut oka” z jednym z łuczników, który nie złamał się pod jarzmem represji. Król rozumie, że nie ma władzy nad dumnym duchem ludu, a jego zemsta pozostaje nie do ugaszenia.
Za obraz „Poranek egzekucji Streltsy” Surikowużywał bogatej palety. Wczesny jesienny poranek po deszczowej nocy, kiedy nad placem wciąż unosi się mgła, służy jako szare tło, na którym tym wyraźniej widać białe koszule skazanych łuczników i lampki świec w ich rękach. Jasnym punktem, który przyciąga wzrok publiczności, jest Strzelec z rudymi włosami. Chociaż ma związane ręce i kajdanki na nogach, jasne jest, że jego duch nie jest złamany. To symbolizuje wysoko lecący płomień świecy, którą ściska w dłoni. Białe koszule i szare tło, ten grisaille zmiękcza jasne ubrania ówczesnych mieszkańców. Czerwona chusta małej dziewczynki i tkany ze złota kaftan żony streltsego kierują wzrok widza na pogrążonych w żałobie.
W obrazie „Poranek egzekucji uliczek” artystaustanowił pewien kod, którego nie wszyscy rozumieją. Najpierw jest to liczba „7”. Tak wielu łuczników jest przedstawionych na płótnie (jeden z nich został już zabrany do wykonania - pozostała tylko jego płonąca świeca - jako symbol jego wiecznej duszy). Widoczne jest również siedem rozdziałów katedry św. Bazylego. Architektoniczne tło płótna ma również ukryte znaczenie. Surowa wieża Kremla nawiązuje do postaci cara Piotra Wielkiego, a jaskrawe, kolorowe głowy kościoła symbolizują aspiracje prawosławnego narodu rosyjskiego, którego idee wyrażali rozstrzelani łucznicy.
