Chociaż istota prawa jest dość poważnai złożony temat, jego wyjaśnienie i zrozumienie jest niezwykle ważne i konieczne, aby zrozumieć istotę nauk prawnych. W zastosowaniach naukowych istnieje wiele różnych interpretacji i teorii, które określają główne kategorie, na których opiera się prawo. Teorie te wzajemnie się zaprzeczają i uzupełniają.
W sowieckiej nauce najczęstszym byłoteoria prawa pozytywnego, która w przeważającej mierze odróżnia normy prawa tworzone przez państwo i wspiera jego funkcjonowanie. Istotą tej teorii jest prawo widzi ustanowiony przez państwo i, co do zasady, określone w pisemnym przepisów, zasad i regulacji prawnych. Nawet jeśli te wydane przez państwo przepisy wydają się niesprawiedliwe i antyludzkie, nadal stanowią prawo do bycia przestrzeganym. Ogromna popularność tej teorii nabył 19 - w pierwszej połowie 20 wieku, ale teraz jest z powodzeniem konkurujących teorii.
Z perspektywy zwolenników prawa naturalnego,który otrzymał największe usprawiedliwienie w XVII-XVIII wieku, chociaż korzenie tej teorii sięgają czasów starożytności, istotą prawa jest to, że powstaje z naturalnych, wrodzonych właściwości natury ludzkiej. Źródłem prawa w tej koncepcji jest Teoria prawo naturalne. Jej najważniejszymi przedstawicielami sąabsolutne zasady, które "wychodzą na zewnątrz" poprzez ludzką świadomość i przejawiają się w przekonaniach o sprawiedliwości, wolności, równości. Przekonania te są skodyfikowane jako współzależne i uniwersalne prawa naturalne, które są ze swej istoty charakterystyczne dla człowieka i których nikt nie może od niego zabrać, w tym państwo. Ta teoria, której jednym z twórców jest słynny holenderski prawnik Hugo Grotius, stała się podstawą teorii praw człowieka. Ta teoria jest historycznie najwcześniejsza.
Ci, którzy podzielają ideę prawa naturalnego,nie zaprzeczają istnieniu prawa pozytywnego, ale opierają istotę i treść prawa nie na woli i potrzebach państwa, lecz na ochronie jednostki. Dlatego uważają, że pozytywne prawo, które narusza prawa naturalne, nawet zapisane w prawie, w rzeczywistości nie jest prawem. Państwo może jedynie uważać, że stworzone przez niego prawa są prawdziwie legalne, jeżeli kryteria prawa naturalnego zostały uwzględnione w ich pisaniu i kodyfikacji. Dlatego w tej koncepcji bardzo ważna jest zasadnicza różnica między prawem a prawodawstwem. Jeżeli ta ostatnia nie podlega przepisom prawa naturalnego, państwo nie może być uznane za legalne.
Szkoła prawnicza, oparta na podejściu historycznymkrytykowała teorię prawa naturalnego, powstałą w tym samym czasie, co ona. Pochodzi z Niemiec. Jej przedstawiciele wierzyli, że moralność i wartości w społeczeństwie kształtują się historycznie i nie istnieją żadne absolutnie moralne wymogi. Dowodem na to jest fakt, że w różnych czasach w różnych stanach i regionach często istniały zupełnie przeciwne systemy moralności i pojęcia dóbr publicznych. Jednak formacja i rozwój społeczeństwa doprowadziły do powstania pewnych praktycznych norm społecznych i zwyczajów, których przestrzeganie ułatwia życie i prowadzi do stabilności. Kiedy ludzie zauważyli i wyodrębnili takie normy, ustalili je z pewnymi traktatami, których przestrzeganie było wymagane od wszystkich. Dlatego istotą prawa są zwyczaje lokalne i krajowe, które nabrały formy pisemnych umów i ustaw. Państwo z takim podejściem ma funkcję instytucji pomocniczej, która jedynie usprawnia zwyczaje.
We współczesnej nauce prawa w tym czasiePodstawowa teoria prawa naturalnego jest bardzo powszechna, szczególnie w sferze stosunków międzynarodowych i praw człowieka, chociaż wiele elementów podejścia historycznego jest również użytecznych. Pojawiło się także wiele innych teorii, które uzupełniają te główne - normatywne, co sugeruje badanie "czystego" prawa jako rodzaju hierarchicznej emanacji normy obowiązkowej, poza kontekstem publicznym i historycznym; socjologiczny, który poszukuje treści prawa w relacjach różnych grup i stowarzyszeń społecznych; psychologiczny, który koncentruje się na prawnych emocjach podmiotu lub grupy ludzi jako źródła nieformalnego prawa, i tak dalej. Różnica między wszystkimi tymi podejściami polega bowiem na tym, że każda z nich definiuje jako istotę prawa normy zachowań ustanowione przez państwo, relacje między ludźmi, rozwijające się historycznie lub świadomość prawną opartą na uniwersalnych ludzkich wartościach.
